Tozlu İşlerde Risk Değerlendirmesi
Tozlu İşlerde Risk Değerlendirmesi – Toz; cisimlerin parçalanması, kırılması ve ezilmesi sırasında oluşan tane büyüklüğü 100µ’dan daha küçük, hava içinde asılı kalabilen veya zamanla çökelen parçacıkların genel adıdır. Tozla Mücadele Yönetmeliği’ne göre, toz; iş yeri ortam havasına yayılan veya yayılma potansiyeli olan parçacıklar olarak tanımlanmaktadır. Çalışma ortamında oluşan tozlar sağlığa zararlı veya patlayıcı olabilir. Tozlar kendi içerisinde aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadır:
• İnert tozlar (jips, kireçtaşı)
• Solunum sistemine zararlı tozlar (kuvars, tridimit, kristobalit)
• Kanserojen tozlar (arsenik, asbest, berilyum, kromatlar)
• Toksik tozlar, (kurşun, radyum, toryum, vanadyum, krom, nikel, civa, kadmiyum, antimuan, manganez, tungsten, gümüş)
• Radyoaktif tozlar (uranyum, toryum, seryum ve zirkon bileşikleri, trityum)
• Patlayıcı tozlar (kömür, metalik tozlar, piritli mineraller, organik tozlar) Çalışma ortamındaki risklerin değerlendirilmesi açısından tozlar; sağlığa zararlı tozlar ve patlayıcı tozlar olmak üzere iki ayrı sınıfa ayrılabilir.
Sağlığa Zararlı Tozlar
İş yerlerinde çeşitli işlemler sonucu oluşan ve havada askıya geçen tozları uzun süre soluyan işçilerde çeşitli akciğer hastalıkları görülebilmektedir. Tozların neden olduğu bu tür meslek hastalıklarının tümüne birden pnömokonyoz ya da akciğer toz hastalığı adı verilir. Pnömokonyoz, hastalığa neden olan tozun cinsine göre adlandırılmaktadır.
• En az %50’sinin aerodinamik çapı 80 – 100 µm’nin altında kalan, trokal ve alveollere ulaşan tozları da içeren, maruz kalındığında ise tüm solunum sistemini etkileyen tozlar. (Ağız ve burun yoluyla alınan, havada asılı kalan tüm parçacıkların kütlesi şeklinde de tanımlanmaktadır.)
• En az %50’sinin aerodinamik çapı 10 µm’nin altında kalan, alveollere ulaşan tozları da içeren, maruz kalındığında alt solunum yollarını etkileyen ve akciğere kadar ulaşabilen trokal tozlar
Patlayıcı Tozlar
Toz patlamasının olabilmesi için havada askıya geçmiş bir toz bulutunun ateşleyici bir kaynakla temasa geçmesi gerekir. Tozların patlayabilirlik özellikleri, İngiliz Sağlık ve Güvenlik Kurumu (Health and Safety Executive) tarafından geliştirilen 20 litre küre deneyi ile belirlenebilmektedir. Deney sonucunda elde edilen Kst değeri (deney sırasında ulaşılabilen en yüksek basınç oranı) o tozun patlayabilirlik derecesini göstermektedir.
Kömür tozu patlamaları: Kömür tozu patlamalarını genellikle metan gazı patlaması tetiklemektedir. Ateşlenen ilk toz bulutu birden bire bir ısı enerjisi açığa çıkarır. Kömür tozu taneciklerinin yanması ile oluşan yüksek sıcaklıktaki gazlar, genleşerek yeni bir toz bulutu oluşturur. Böylece ilk toz bulutunda ki yanma reaksiyonu yeni bir toz bulutuna iletilir ve daha da güçlenen bir darbe etkisiyle üçüncü bulutu oluşturur. Böylece olay süreklilik kazanarak toz patlaması gelişir. Kömür tozunun patlayabilirliğini etkileyen faktörler aşağıda sıralanmıştır:
Uçucu madde içeriği: Uçucu madde içeriği ne kadar çoksa, kömür tozu o kadar kolay tutuşur.
Tane boyut dağılımı: Tozun tane boyutu küçüldükçe patlayabilirlik özelliği artmaktadır.
Tozun miktarı: %25 uçucu madde içeren kömür tozlarının havada asılı konsantrasyonu 100-200 gr/m3 ise tehlikeli, 300-400 gr/m3 ise çok tehlikeli kabul edilmektedir.
Nem ve kül içeriği: Nem ve kül içeriği kömür tozunun yanmaz malzeme içeriğini oluşturur. Işıma yoluyla yayılan ısıyı tutarak ve kömür tozu taneciklerine siper görevi yaparak patlamanın gelişmesini engeller.
Parlayıcı gazlar: Ortamda çok az miktarda dahi metan, etan, propan vb. parlayıcı gaz bulunması durumunda bile tozun patlatabilirliği artmaktadır. Ateşleme kaynağı: Toz patlamalarını tetikleyen en önemli kaynak, metan patlamalarıdır. Yanlış patlayıcı madde kullanımı da patlamalara sebep olabilmektedir.
Gıda sektöründe toz patlamaları: Gıda endüstrisindeki şeker tozu, un, süt tozu, krema tozu, neskafe tozu patlamaları ciddi endüstriyel kazalara neden olmaktadır. Gıda sektöründe görülen birçok toz türü St 1 (zayıf patlayıcı) sınıfına girmektedir.
Risk Değerlendirmesi
Tozlu işlerde yapılacak risk değerlendirmesinde aşağıda belirtilen hususlar özellikle dikkate alınır:
1. Ortamda bulunan tozun çeşidi
2. Ortamda bulunan tozun sağlık ve güvenlik yönünden tehlike ve zararları
3. Maruziyetin düzeyi, süresi ve sıklığı
4. İlgili yönetmeliğin mesleki maruziyet sınır değerleri
5. Toz ölçüm sonuçları
6. Alınması gereken önleyici tedbirleri
7. Varsa daha önce yapılmış olan sağlık gözetimlerinin sonuçları
Toz Ölçümleri
İş Hijyeni Ölçüm, Test ve Analizi Yapan Laboratuvarlar Hakkında Yönetmelik hükümleri saklı kalmak kaydıyla;
1. Risk değerlendirmesi sonucuna göre belirlenen periyodik aralıklarla toz ölçümlerinin yapılmasını,
2. İş yerinde çalışanların toz maruziyetinin bulunduğu koşullarda herhangi bir değişiklik olduğunda bu ölçümlerin tekrarlanmasını,
3. Ölçüm sonuçlarının, Yönetmelik mesleki maruziyet sınır değerleri dikkate alınarak değerlendirilmesini,
4. İş yerinde yapılacak denetimler için toz ölçümlerinin genel müdürlükçe ön yeterlik veya yeterlik belgesi verilen laboratuvarlarca yapılmasını sağlamakla yükümlüdür.
Efor OSGB İstanbul; Tecrübeli İş güvenliği uzmanları ve işyeri hekimleriyle İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinizde kaliteli ve güvenilir OSGB’dir. Efor OSGB ile İş Sağlığı ve Güvenliğiniz TAMAM!
2013 yılından beri İş Sağlığı Güvenliği Genel Müdürlüğü tarafından yetkilendirilmiş Ortak Sağlık Güvenlik Birimi olarak hizmet veriyoruz.
