Genç Çalışanlar ve İş Sağlığı Güvenliği
İnsanoğlunun varoşlundan bu yana beslenme – barınma – giyinme gibi temel gereksinimlerini karşılamak için çalışmaktadır. Eski çağlarda çalışanın sağlığı ve güvenliği kavramları toplumların gündeminde yer almamıştır. Önceleri çocuk ve gençlerin çalıştırılması yaygın değildi. Ancak sanayi devriminden sonraki dönemde çocuklar ve gençler de çalışma hayatına katılmışlardır. Yetişkin bireylere göre tasarlanmış çalışma koşulları o devirde çocukların fiziksel ve psikolojik sağlığını olumsuz şekilde etkilemiştir.Bunun sonucu olarak çalışma hayatında çocuk ve gençlerin korunmaya yönelik çalışmalar başlamıştır. Günümüzden 200 yıl öncesinde 10 yaş olarak belirlenen en küçük çalışma yaşı sınırı daha sonra yükseltilmiş ve günümüzde pek çok ülkede Uluslar arası Çalışma Örgütü’nün (ILO; International Labor Organization) de önerisi doğrultusunda 15 yaş olarak benimsenmiştir. Bununla birlikte çalışma hayatına başlamak için esas yaş sınırı 18 yaştır.Yani genç işçi, 15 yaşını tamamlamış, ancak 18 yaşını tamamlamamış kişiye denir.
Çalışma hayatındaki kişilerin en büyük bölümü yetişkin erkeklerdir. Daha az sayıda olmakla birlikte kadınlar, yaşlılar, çocuklar ve gençler de çalışma hayatında yer almaktadır. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO; International Labor Organization) kayıtlarına göre dünyada 5-17 yaş arasında 1.5 milyarın üzerindeki çocuk ve gençten 350 milyondan biraz fazlası (%23) ekonomik etkinlik içindedir, yani çalışma haytındadır. Bu sayının 211 milyonu 5 ile 14 yaşlar arasındadır, 73 milyonu ise 10 yaşından küçük olan çocuklardır.
Çocukların ve gençlerin çalışmalarının başlıca nedeni ekonomiktir. Ailenin ekonomik gücü yeterli değilse çocuklar ve gençlerin de aile ekonomisine katkıda bulunmaları zorunluğu doğmakta ve çocuk ve gençler çalışma hayatına katılmaktadırlar.
Çocuk ve gençlerin çalışma alanları ve çalışma koşulları
Kural olarak çocuklar ve gençler ağır ve tehlikeli olan işlerde çalıştırılmamalıdır.Bununla birlikte kimi zaman çocuklar ve gençlerin çalışma koşulları oldukça ağır olabilmektedir. Çalışma koşullarının ağır olması işin ağır ve tehlikeli bir iş olmasından çok, çalışma süresinin uzun olması ve dinlenmeye yeteri kadar zaman ayrılamamasından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle çocuklar ve gençler eğitim olanağından yararlanamadan ve yaşlarının gerektirdiği etkinliklere yeterince katılamadan yaşamlarını sürdürebilmektedir.
Çocuklar öteden beri risk grubu olarak bilindiği için çalışma hayatında çocukların ve gençlerin korunmasına ilişkin çeşitli düzenlemeler yapılmıştır. Aslında iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili ulusal ve uluslararası hukusal düzenlemeler, çocukların korunmasına yönelik düzenlemeler şeklinde başlamıştır.
Günümüzden 200 yıl öncesinde İngiltere’de kabul edilen bir yasa çalışma hayatının ilk hukuksa düzenlemesidir (Health and Moral of Apprentices Act, 1802). Bu yasada çocukların günlük çalışma süresinin 12 saatten uzun olamayacağı ifade edilmekte ve çalışmanın, çocuğun eğitimine engel olmayacak şekilde düzenlenmesi gereğine işaret edilmektedir.Yine Uluslararası Çalışma Örgütü’nün ilk sözleşmeleri de çocukların korunmasını amaçlayan düzenlemeler şeklindedir. Birinci Dünya Savaşının bitiminden hemen sonra 1919 yılında kurulan Uluslararası Çalışma Örgütü, kurulduğu günkü ilk oturumunda 6 konuda karar almıştır. Bu 6 karardan iki tanesi çocukların çalışma hayatında korunması konusundadır.
(Convention No. 5: Convention Fixing the Minimum Age for Admission of Children to Industrial Employment, 29 Ekim 1919 ve Convention No. 6: Convention concerning the Night Work of Young Persons Employed in Industry, 29 Ekim 1919).
Uluslararası Çalışma Örgütü 1973 yılında kabul ettiği bir başka sözleşme ile (Convention No. 138: Minimum Age for Employment) en küçük çalışma yaşının 15’ten az olmamak koşulu ile her ülke tarafından kendi koşullarına uygun olarak belirlenmesine işaret etmiştir.
Ülkemizde Cumhuriyet döneminde İş Kanunu’nun yürürlüğe girmesinden önceki zamanlarda çalışma hayatını düzenleyen Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’nda en küçük çalışma yaşı ve çocukların çalıştırılmasının kısıtlandığı iş türleri ile çalışma koşulları belirtilmiştir. Günümüzde çocuk ve gençlerin çalışma hayatında korunması konusu Anayasa’dan başlayarak çeşitli hukuksal düzenlemelerde yer almaktadır. Anayasa’mızın 50. maddesi “kimsenin yaşına cinsiyetine ve gücüne uygun olmayan işlerde çalıştırılamayacağı” hükmünü içermektedir. Bu madde İş Kanunu’nda “en küçük çalışma yaşı” ile “ağır ve tehlikeli işlerde çalışma” konularındaki maddeler şeklinde yer almıştır. Söz konusu kanunun 71. maddesi en küçük çalışma yaşını 15 yaş olarak belirtmekte, 85. madde de “onaltı yaşını doldurmamış genç işçiler ve çocukların, ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılamayacağına” işaret etmektedir. Aynı maddede hangi işlerin ağır ve tehlikeli işlerden sayılacağı ve 16-18 yaş arasındaki genç işçilerin hangi çeşit ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılabileceğinin yönetmelikle belirleneceği ifade edilmektedir.
İş Kanunu’nun 85. maddesi uyarınca hazırlanmış olan “Ağır ve Tehlikeli İşler Yönetmeliği”nde yer alan 153 iş türünden 25 tanesinde gençlerin çalıştırılmasına izin verildiği, bu işlerde çalışmaya başlamadan önce ve işin devamı süresince de 6 ay aralıklarla doktor muayenesi yapılması gereğine işaret edilmiştir. Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik 2004 yılında çıkarılmış olup, çocuk ve gençlerin çalışma hayatında korunması konusunda ayrıntılı hükümler içermektedir
Bu Yönetmelik, 4857 sayılı İş Kanununun 71 inci maddesi gereğince, 18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçiler bakımından yasak olan işler ile 15 yaşını tamamlamış, ancak 18 yaşını tamamlamamış genç işçilerin çalışmasına izin verilecek işler, 14 yaşını bitirmiş ve ilköğretimini tamamlamış çocukların çalıştırılabilecekleri hafif işler ve çalışma koşullarına ilişkin usul ve esasları kapsar.
Bu yönetmeliğe göre;
Genç İşçilerin Çalıştırılabilecekleri İşler
1. Meyve ve sebze konserveciliği, sirke, turşu, salça, reçel, marmelat, meyve ve sebze suları imalatı işleri,
2. Meyve ve sebze kurutmacılığı ve işlenmesi işleri,
3. Helva, bulama, ağda, pekmez imalatı işleri,
4. Kasaplarda yardımcı işler,
5. Çay işlemesi işleri,
6. Çeşitli kuru yemişlerin hazırlanması işleri,
7. Küçükbaş hayvan besiciliğinde yardımcı işler,
8. Süpürge ve fırça imalatı işleri,
9. Elle yapılan ağaç oymacılığı, kemik, boynuz, kehribar, lüle taşı, Erzurum taşı ve diğer maddelerden süs eşyası, düğme, tarak, resim, ayna, çerçeve, cam ve emsali eşya imalatı işleri,
10. Toptan ve perakende satış mağaza ve dükkanlarında satış, etiketleme ve paketleme işleri,
11. Büro işyerlerinde büro işleri ve yardımcı işler,
12. İlaçlama ve gübreleme hariç çiçek yetiştirme işleri,
13. İçkili yerler ve aşçılık hizmetleri hariç olmak üzere hizmet sektöründeki işler,
14. Diğer giyim eşyası, baston ve şemsiye imalatı işleri,
15. Yiyecek maddelerinin imalatı ve çeşitli muamelelere tabi tutulması işleri,
16. Yorgancılık, çadır, çuval, yelken ve benzeri eşyaların imalatı ve dokuma yapmaksızın diğer hazır eşya imalatı işleri,
17. Sandık, kutu, fıçı ve benzeri ambalaj malzemeleri, mantar, saz ve kamıştan sepet ve benzeri eşya imalatı işleri,
18. Çanak, çömlek, çini, fayans, porselen ve seramik imaline ait işler (fırın işleri ve silis ve quarts tozu saçan işler hariç),
19. El ilanı dağıtımı işleri,
20. Cam, şişe, optik ve benzeri malzeme imalathanelerinde üretime ilişkin işler (fırın işleri ve silis ve quarts tozu saçan işler, ısıl işlem, renklendirme ve kimyasal işler hariç),
21. Bitkisel ve hayvansal yağların üretimi ve bunlardan yapılan maddelerin imaline ilişkin işler (karbon sülfür gibi parlayıcı veya tahriş edici çözücülerle yapılan prine veya benzeri yağlı maddelerin ekstrasyon yoluyla yağ üretimi işlerinde ekstrasyon kademeleri hariç),
22. Pamuk, keten, yün, ipek ve benzerleriyle bunların döküntülerinin hallaç, tarak ve kolalama tezgahlarından ve boyama ile ilgili işlemlerden bölme ile ayrılmış ve fenni iklim ve aspirasyon tesisatı olan iplikhane ve dokuma hazırlama işleri,
23. Balıkhane işleri,
24. Şeker fabrikalarında üretime hazırlamaya yardımcı işler,
25. Araçsız olarak 10 kg’dan fazla yük kaldırılmasını gerektirmeyen torbalama, fıçılama, istifleme ve benzeri işler,
26. Su bazlı tutkal, jelatin ve kola imali işleri,
27. Sandal, kayık ve emsali küçük deniz araçlarının imalatı ve tamiratı işleri (boya ve vernik işleri hariç).
16 Yaşını Doldurmuş Fakat 18 Yaşını Bitirmemiş Genç İşçilerin Çalıştırılabilecekleri İşler
1. Toprağın pişirilmesi suretiyle imal olunan kiremit, tuğla, ateş tuğlası işleri ile boru, pota, künk ve benzeri inşaat ve mimari malzeme işleri.
2. Kurutma ve yapıştırma işleri, kontrplak, kontratabla, yonga ağaçtan mamul suni tahta ve PVC yüzey kaplamalı suni tahta imali işleri ile emprenye işleri.
3. Parafinden eşya imali işleri.
4. Kuş ve hayvan tüyü kıllarının temizlenmesi, didiklemesi, ayrılması ve bunlara benzer işler.
5. Plastik maddelerin şekillendirilmesi ve plastik eşya imali işleri. (PVC’nin imali ve PVC’den mamül eşyaların yapımı hariç)
6. Mensucattan hazır eşya imali işleri (Perde, ev tekstili, otomobil ürünleri ve benzerleri).
7. Kağıt ve odun hamuru üretimi işleri.
8. Selüloz üretimi işleri.
9. Kağıt ve kağıt ürünlerinden yapılan her türlü eşya ve malzemenin imali işleri.
10. Zahire depolarındaki işler ile un ve çeltik fabrikalarındaki işler.
11. Her türlü mürekkep ve mürekkep ihtiva eden malzeme imali işleri
16 yaşını doldurmuş fakat 18 yaşını bitirmemiş genç işçiler yukarıda yer alan işler dışında çalıştırılamaz. Ancak, 5/6/1986 tarihli ve 3308 sayılı Mesleki Eğitim Kanunu kapsamında mesleki ve teknik eğitim okul ve kurumlarından mezun olan meslek sahibi 16 yaşını doldurmuş genç işçiler; sağlığı, güvenliği ve ahlakının tam olarak güvenceye alınması şartıyla Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılması ve Esasları Hakkındaki Yönetmeliğinde belirtilen sınırlamalara bağlı kalmaksızın ihtisas ve mesleklerine uygun işlerde çalıştırılabilirler.
Ayrıca yaş kayıtlarına bağlı olarak müsaade edilen işlerden olsalar dahi hazırlama, tamamlama ve temizleme işlerinde, alkol, sigara ve bağımlılığa yol açan maddelerin üretimi ve toptan satış işlerinde, parlayıcı, patlayıcı, zararlı ve tehlikeli maddelerin toptan ve perakende satış işleri ile bu gibi maddelerin imali, işlenmesi, depolanması işleri ve bu maddelere maruz kalma ihtimali bulunan her türlü işlerde, gürültü ve/veya vibrasyonun yüksek olduğu ortamlarda yapılan işlerde, aşırı sıcak ve soğuk ortamda çalışma gerektiren işlerde, sağlığa zararlı ve meslek hastalığına yol açan maddeler ile yapılan işlerde, radyoaktif maddelere ve zararlı ışınlara maruz kalınması ihtimali olan işlerde, fazla dikkat isteyen ve aralıksız ayakta durmayı gerektiren işlerde, parça başı ve prim sistemi ile ücret ödenen işlerde, eğitim amaçlı işler hariç iş bitiminde evine veya ailesinin yanına dönmesine imkan sağlamayan işlerde, işyeri hekimi raporu ile fiziki ve psikolojik yeterliliklerinin üzerinde olan işlerde, eğitim, deney eksikliği, güvenlik konusunda dikkat eksikliği getirme ihtimali olan işlerde, para taşıma ve tahsilat işleri ile 4857 sayılı İş Kanununun 69 uncu maddesinin birinci fıkrasında belirtilen gece dönemine rastlayan sürelerde yapılan işlerde 18 yaşını doldurmayan işçiler çalıştırılamaz.
Çalışma Süreleri ve Ara Dinlenme Süreleri
Temel eğitimini tamamlamış ve okula gitmeyen çocukların çalışma saatleri günde 7 ve haftada 35 saatten fazla olamaz. Ancak 15 yaşını tamamlamış çocuklar için bu süre günde 8 ve haftada 40 saate kadar arttırılabilir.
Çocuk ve genç işçilerin günlük çalışma süreler, 24 saatlik zaman diliminde, kesintisiz 14 saat dinlenme süresi dikkate alınarak uygulanır.
Okula devam eden çocukların eğitim dönemindeki çalışma süreleri, eğitim saatleri dışında olmak üzere en fazla günde 2 saat ve haftada 10 saat olabilir.
Ara dinlenme süresi
2 saat-4 saat işlerde 30 dakika,
4 saat-7,5 saat işlerde 1 saat
Hafta Tatili
Çocuk ve genç işçilerin hafta tatilleri kesintisiz 40 saatten az olamaz.
Yıllık Ücretli İzin Kullandırılması
Çocuk ve genç işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi 20 günden az olamaz. Yararına olduğu durumlarda çocuk ve genç işçinin isteği üzerine en azla 2’ye bölünerek kullandırılır.
Ulusal Bayram ve Genel Tatil
Çocuk ve genç işçiler, ulusal bayram ve genel tatil günlerinde çalıştırılamazlar. Ayrıca bugünlere ilişkin ücretler bir iş karşılığı olmaksızın ödenir.
Yıllık Ücretli İznin Kullandırılması
Çocuk ve genç işçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi 20 günden az olamaz. Yıllık ücretli iznin kesintisiz kullandırılması esastır. Ancak, yararına olduğu durumlarda çocuk ve genç işçinin isteği üzerine en fazla ikiye bölünerek kullandırılabilir.
Okula veya eğitime devam eden çocuk ve genç işçilere yıllık ücretli izinleri okulların tatil olduğu, kursa ve diğer eğitim programlarına devam edilmediği dönemlerde verilir.
İşverenin ve Devletin Yükümlülükleri
İşverenin Yükümlülükleri;
Çocuk ve Genç İşçileri Çalıştıramayacak İşverenler
Çocuk ve genç işçileri;
a) Çocuklara karşı işlenmiş suçlardan hüküm giyen,
b) Yüz kızartıcı suçlardan hüküm giymiş olan,
işveren veya işveren vekilleri çalıştıramazlar.
İş Sözleşmesi ve Belge Yükümlülüğü
İşveren;
a) Çocuk ve genç işçinin velisi veya vasisine, çocuk ve genç işçinin çalıştırılacağı iş, karşılaşabileceği riskler ve alınan önlemler hakkında bilgi verir.
b) Okula devam eden çocuk ve genç işçiden çalıştırmaya başlamadan önce, öğrenci olduğuna dair belge ister. Bu belgeyi özlük dosyasında muhafaza eder.
c) Çocuk ve genç işçinin velisi veya vasisi ile yazılı iş sözleşmesi yapmak zorundadır.
İşverenin Eğitim ve Diğer Yükümlülükleri
İşveren, çocuk ve genç işçilere, çalıştırmaya başlamadan önce işyerindeki riskler, işe uyum ve kanuni hakları ile işin niteliğine göre gerekli iş başı eğitimlerini verir.
İşveren, çocuk ve genç işçinin işe başlamasından önce veya çalışma esnasında, çalışma koşullarında değişiklik olması gerektiği hallerde, bu değişikliği yapabilmesi için aşağıdaki hususları göz önünde bulundurmalıdır;
a) İşyeri ve işin yapıldığı yerin uygunluğu ve tanzimi,
b) Kullanılan iş ekipmanlarının şekli, sırası ve bunların kullanılış biçimleri,
c) İş organizasyonları,
d) Çocuk ve genç işçilere verilen eğitimin ve talimatların düzeyi.
Değerlendirmeye göre çocuk ve genç işçilerin fiziki veya zihinsel gelişmeleri ile güvenlikleri yönünden risk tespit edilirse, en kısa sürede gerekli tıbbi kontrollerin yapılması gerekmektedir.
Devletin Yükümlülükleri
Eğitim
Bakanlık;
a) Çalışan çocuk ve gençlerle ilgili konularda ailelerin, işçi ve işveren sendikalarının, meslek kuruluşlarının, işverenlerin, toplum ve bireylerin duyarlılaştırılması ve bilgilendirilmesi amacıyla seminer, toplantı, konferans, sempozyum benzeri eğitim programları düzenler, bu amaçla kitap, broşür, dergi yayınlar ve eğitim materyali hazırlar.
b) Çalışan çocuk ve gençlere yönelik olarak çalışma ilişkileri, iş sağlığı ve güvenliği, yasal hakları ve benzeri konularda eğitim seminerleri düzenler ve çalışan çocuk ve gençlerin bu programlara katılımının sağlanması için gerekli tedbirleri alır.
c) Çocuk ve genç çalıştırılan işyerlerinde ve işlerde, kontrol ve denetim yetkisi bulunan kurum ve kuruluşlarda konu ile ilgili çalışanlara bu konudaki mevcut yasal düzenlemeler ve bunların uygulanması ile gerekli diğer hususlarda eğitim semineri verir.
İnceleme-Araştırma
Bakanlık, çocuk çalıştırılan işyerlerinde ve işlerde, çocuk ve genç işçilerin sağlık durumları, fiziksel, zihinsel, sosyal ve mesleki gelişimleri, iş sağlığı ve güvenliği koşulları ve çalışma ilişkileri konularında inceleme ve araştırmalar yapar. İnceleme ve araştırmalar ile elde edilen bulguları, sorunları ve çözüm yollarını içeren bilgileri yayınlar.
Koordinasyon ve İşbirliği
Bakanlık, çocuk ve genç işçiler ile ilgili kamu kurum ve kuruluşları, işçi ve işveren kuruluşları, meslek kuruluşları, üniversiteler ve gönüllü kuruluşlar ile işbirliği yapar ve bu kuruluşlar arasında koordinasyonu sağlar.
Efor OSGB İstanbul; Tecrübeli İş güvenliği uzmanları ve işyeri hekimleriyle İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinizde kaliteli ve güvenilir OSGB’dir. Efor OSGB ile Geleceğe GÜVENLE Bakın!
2013 Yılından Bugüne Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı‘ndan Yetkili OSGBb
